تقویم جلالی
در 18 فروردین 444 یزدگردی مطابق با 8 رجب 467 و یا 14 اسفند 453 هجری شمسی؛ با فرمان سلطان جلال الدین ملک‌شاه سلجوقی، جلسه‌ای برگزار شد برای تغییر تقویم که شامل افرادی همچون: منجم جوان، عمر خیام نیشابوری(متولد 8 خرداد 420 هـ ش)، عبدالرحمن خازنی، بهرام( منجم مخصوص ملک‌شاه)، ابوالمظفر اسفزاری، ابن کوشک بیهقی، حکیم ابوالعباس لوکری، میمون بن نجیب واسطی بود.
بعد از گذشت 4 سال تحقیق، متوجه شدند که نوروز سال 488 یزدگردی، 18روز زودتر از بهار شروع شده؛ برای حل این مشکل 18 شبانه روز را کبیسه کردند. یعنی با این کار 19 فروردین 448 یزدگردی، نوروز اعلام شد؛ که به نوروز سلطانی نام گرفت. در نهایت این تقویم را به اسم سلطان آن دوره یعنی سلطان جلال الدین ملک‌شاه، تقویم جلالی نام گرفت. سال 488 یزردگردی شامل 383 روز بود که سال کبیسه ملک‌شاهی نام گرفت.
شروع تقویم جلالی از جمعه اول فروردین 458(هـ ش) مطابق با 15 مارس 1079 میلادی و 10 رمضان 471 می‌باشد. تقویم جلالی: 12 ماه(30 روزه) با 5 یا 6 روز اضافه تر بود که روز های اضافه به آخر ماه اسفندارمذ اضافه می‌شد.
برای خرید تقویم رومیزی و سررسید 1402 کلیک کنید.
تقویم جلالی چیست؟
این تقویم را یکی از دقیق‌ترین گاه‌شمار‌ها دانسته‌اند، زیرا تا پیش از تنظیم تقویم جلالی، «کبیسه»ها یا حساب نمی‌شدند و یا به شکلی در تقویم جای می‌گرفتند که باز هم مشکلات خود را داشت؛ بنابراین، آنچه گاه‌شمار جلالی را برجسته کرده است، شیوه محاسبه کبیسه‌هاست.
کبیسه‌گیری گاه‌شمار جلالی در برابرسازی ماه‌های سال با حرکت واقعی خورشید در منطقه البروج و نیز محاسبه سال و تطبیق سرآغاز آن با نقطه اعتدالی، در مقایسه با سایر گاه‌شماری‌های خورشیدی، از جمله گاه‌شمار میلادی به‌مراتب دقیق‌تر است. چراکه تقویم جلالی علاوه بر کبیسه‌های معمول چهارساله از کبیسه پنج ساله نیز استفاده کرده است.
درباره? روش کبیسه‌گیری جلالی نظرهای متفاوتی وجود دارد و بیشتر عقیده بر این است که در آغاز امر روشی خاص اعمال نشده و سال‌های کبیسه در آن مانند تقویم رسمی کنونی ایران ثابت نبوده و کبیسه کردن مطابق با نتایج رصد سالانه بوده است.
طبق کبیسه‌های پیشنهاد شده از جمله زیج ایلخانی تقویم جلالی دارای یکدوره 128 ساله با جمعا 31 روز کبیسه می باشد. هر دوره کبیسه گیری 128 ساله شامل یک زیردوره 29 ساله و سه زیردوره 33 ساله است که هر زیردوره یک کبیسه با فاصله پنج ساله در آغاز، پیش از کبیسه‌های چهارساله دارد. با این شیوه کبیسه گیری، سال جلالی 365?2421875 روز و میزان دقت آن یک روز در هر 88?574 سال می‌باشد.
در کبیسه گیری پیشنهاد شده توسط ذبیح بهروز، یک دوره بزرگ 2820 ساله وجود دارد که مورد توجه احمد بیرشک نیز قرار گرفته است. در طی این دوره بزرگ ساعت تحویل سال تکرار می‌شود و شامل 22 دوره 128 ساله سابق به علاوه یک کبیسه چهارساله می باشد. در نتیجه دوره بزرگ یک زیردوره 37 ساله در انتها دارد. در این شیوه سال خورشیدی 365?24219858 روز و میزان دقت آن یک روز در هر 4761905 سال می‌باشد؛ که شیوه اخیر دقیق‌ترین کبیسه‌گیری سال خورشیدی می‌باشد.
گاه‌شمار جلالی را در هماهنگی با سال اعتدالی دقیق ترین گاه‌شمار جهان دانسته‌اند. در برابر تقویم اروپایی که در هر 3226 سال یک روز خطا دارد، گاه‌شماری جلالی در هر 116529 سال یک روز خطا دارد
مبدع تقویم جلالی
چنان که می‌دانیم هر سال 365 روز و پنج ساعت و 48 دقیقه و 49 ثانیه است و منظور از کبیسه همین پنج ساعت و اندی است که منجمان از قدیم در این فکر بوده‌اند که با آن چه کنند. در دوره ساسانی، پس از هر 120 سال، یک سال را به صورت چرخشی 13 ماهه حساب می‌کردند. به این معنا که پس از 120 سال اول، فروردین دو ماه و بعد از 120 سال دوم، اردیبهشت دو ماه و به همین ترتیب تا اسفندماه در نظر گرفته می‌شد تا کبیسه محاسبه شود. پس از اسلام این کار به فراموشی سپرده شد و در نتیجه، بین سال عرفی و سال حقیقی اختلاف به وجود آمد؛ به طوری که دیگر نوروز، یعنی اول فروردین، با اول بهار مطابقت نداشت. این بود که جلال الدین ملک شاه از گروه از اخترشناسان که خیام جوان در رأس آن‌ها بود، خواست که این مشکل را برطرف کنند. آن‌ها وقتی که رصد کردند، دیدند که 21 روز از سال طبیعی جلو افتاده‌اند، یعنی متوجه شدند که روز نوروز آن‌ها در 21 فروردین واقع شده و به همین دلیل، آن‌ها در سال 458 هجری سال خود را 20 روز عقب کشیدند.
روز سرآغاز این گاه‌شمار، اول فروردین سال 1 جلالی (458 هجری خورشیدی)، برابر نهم رمضان سال 471 هجری قمری قراردادی (دهم رمضان سال 471 هجری قمری هلالی) و مطابق با 15 مارس 1079 میلادی جولیانی (21 مارس 1079 میلادی گرگوری) می باشد. در این گاه‌شماری روز اول سال طوری تنظیم شده است که با برابری بهاری که نوروز نامیده می‌شود، همگام شود و در پایان سال‌ها 365 یا 366 روز دارند.
همچنین سال قمری در هرسال ده روز با سال حقیقی اختلاف دارد که موجب اختلالات و اشکالات زیادی در محاسبات می شد، اما با اختراع تقویم جلالی و استفاده از آن این مشکل برطرف شد.
. در ایران تا قبل از مشروطه گاه‌شمار جللالی مورد قبول نبود؛ اما در سال 1329 هجری قمری مطابق با 1289 هجری خورشیدی، تمامی نام‌ها و مدت زمان ماه‌ها (تعداد روزهای هر ماه) در شکل تقویم هجری شمسی تغییر کرد و دوباره با تغییر تعداد روزهای هر ماه و اسم‌های هر 12 ماه در سال 1304 هجری خورشیدی، بلاخره در مجلس شورای ملی به گاه‌شمار رسمی ایران شناخته شد.
گاه‌شمار ایران و گاه‌شمار افغانستان از روی گاه‌شمار جلالی به وجود آمده است.